Bivši službenik agencije CIA Stiven Mejer u autorskom tekstu za Srnu “CIA i mučenje” ističe da je teško prihvatiti da tehnike CIA poslije 11. septembra 2001. godine “nisu bile mučenje”.
Navodeći da američki zakon zabranjuje mučenje (zabranjuje to i američkim državljanima izvan SAD), Mejer ističe da je “prikladno” da američko Ministarstvo pravde ili specijalni tužilac dobiju zadatak da provedu istragu o tome da li je prekršen zakon SAD.
On smatra da bi ovakva istraga trebalo da se fokusira na članove Bushove administracije i zvaničnike CIA najvišeg nivoa i da niko ne treba da bude izuzet od provjere, ali ocjenjuje da, koliko god da je ta istraga potrebna, malo je vjerovatno da će do nje doći jer bi bila “politički eksplozivna”.
U decembru je Obavještajni komitet američkog Senata objavio rezultate petogodišnje istrage o programu ispitivanja koji je CIA primjenjivala u godinama poslije 11. septembra 2001. godine.
Izvještaj je duži od 6.700 stranica i, iako je većim dijelom pod oznakom “tajno”, njegov sažetak – dugačak oko 500 stranica – nije zaštićen tom oznakom. Izvještaj donosi detaljnu i često uznemirujuću sliku onoga što kritičari nazivaju “mučenjem”, a pristalice “proširenim tehnikama ispitivanja” (EIT).
Dva velika pitanja dijele pristalice i protivnike programa ispitivanja. Prvo, da li je bilo kakav koristan, upotrebljiv obavještajni podatak dobijen kao rezultat ovog programa? Drugo, da li su ovi programi zaista mučenje ili su zaista EIT. Nijedna strana nije spremna da prizna da druga ima pravo u bilo čemu. To bi bilo poput popuštanja pred protivnikom.
Jasno je da upotrebljivi obavještajni podaci jesu proistekli iz programa CIA, ali nema dokaza da su ti podaci spriječili još jedan veliki napad, kao što tvrde mnoge pristalice. Dobijeni podaci ukazali su na dodatne učesnike u terorističkim aktivnostima, ali nije bilo velikog napretka.
Takođe je veoma vjerovatno da su osumnjičeni za terorizam koji su bili obuhvaćeni ovim programom često davali lažne informacije samo da bi prekinuli bol. Protivnici tehnika CIA smatraju da su tradicionalne metode ispitivanja jednako uspješne kao oštre mjere koje su upotrijebljene – a to nije istina, navodi Mejer u autorskom tekstu.
Obje strane su donekle u pravu, ali to je pitanje koje nikada neće biti riješeno. Obavještajni podaci nikada neće zaustaviti sve napade u ovom visoko tehnološkom, globalizovanom svijetu, ali dobre obavještajne informacije – do kojih se dođe zakonskim i etičkim putem – zaustavile su mnoge napade.
Možda je bolje razmotriti drugu tačku – da li su ovi programi bili mučenje ili EIT. Još jednom, to je pitanje koje nikada neće biti riješeno na zadovoljstvo svih strana. Ali, to treba da bude srž ovog pitanja, jer su s njim povezane duboke etičke i pravne stvari – ne samo u vezi sa samim programima, nego i sa potezima vlasti SAD, koje žele da ih opravdaju.
Nekoliko komentatora, uključujući bivšeg potpredsjednika SAD Dicka Chenia, nedavno su rekli da treba ići sve do linije mučenja, ali ne preko nje. Teško je tačno shvatiti šta to znači i da li je moguće definisati takvu razliku. Ipak, Bushova administracija uložila je mnogo truda da učini upravo to.
Ali, sve se svelo na jedva nešto više od opravdanja za akciju koja je nastala u trenutku bijesa. Počinilac nije samo CIA, o ovome treba da se izjasne i članovi Bushove administracije i članovi Kongresa iz tog vremena. Ovi lideri najvišeg nivoa možda nisu znali sve detalje, ali su svakako bili svjesni da se primjenjuje problematična praksa.
Na samom početku kampanje za uspostavljanje programa za ispitivanje, Opšti savjet CIA saopštio je da nije nadležan da utvrdi legalnost ovih akcija i ukazao na Ministarstvo pravde. Ministarstvo pravde nedvosmisleno je utvrdilo da su mjere legalne zato što, prema njihovom mišljenju, ne predstavljaju mučenje.
Ali, njihova odluka je bila retorička tautologija – Ministarstvo pravde saopštilo je da je legalno ono čiji je interes da bude proglašeno legalnim i da pruži pokriće za programe koje podržava administracija.
Istovremeno, što je donekle kontradiktorno, donesena je odluka da EIT ne može biti proveden u SAD zato što nije u skladu sa Osmim amandmanom Ustava. Kao rezultat, CIA je, uz podršku administracije, uspostavila seriju “crnih lokacija” u Evropi i Aziji gdje su osumnjičeni teroristi bili primorani da govore bez straha od kršenja Ustava.
Ali, pravna pitanja idu dalje od Ustava SAD. Američki zakon zabranjuje mučenje i zabranjuje to američkim državljanima izvan SAD. Osim toga, 1984. godine predsjednik Regan potpisao je Konvenciju UN o mučenju i snažno se založio da je američka javnost i Kongres prihvate.
Dokument je ratifikovan u Senatu 1994. godine. Ova konvencija zabranjuje “svaki akt koji nanosi ozbiljan bol ili patnju, fizičku ili mentalnu, koja se namjerno nanosi osobi s ciljem da se dođe do informacija ili priznanja”.
Nakon što je ratifikovan, ovaj međunarodni dokument postao je dio zakona SAD. Konvencija UN o mučenju je produžetak Protokola iz Ženeve iz 1949. godine i nekoliko dodatnih protokola koji takođe zabranjuju mučenje, što su SAD potpisale.
Nema sumnje da su zaštita zemlje i njenih građana visoki prioriteti i da su obavještajne službe veoma važne u pružanju te zaštite. U tom kontekstu CIA ostaje važan instrument. Ali, aktivnosti CIA moraju da budu u skladu sa domaćim i međunarodnim zakonima – cilj ne opravdava sredstvo.
Cjelishodnost države ne opravdava mučenje i previše je teško prihvatiti da tehnike CIA nisu bile mučenje. Usvajanje mantre EIT je tek nešto malo više od ciničnog pokušaja da se zaobiđu zakonske procedure i, što je važnije, fundamentalni etički standardi.
Etički standardi su u temelju zakona u vezi sa ovim pitanjem i ako ne progovorimo glasno i jasno o pitanju mučenja – u opasnosti smo da prodamo svoje duše.
Istraga Senatskog komiteta za obavještajne poslove je impresivan i kontroverzan rad. Ali, on ostavlja mnoga pitanja bez odgovora, što znači da je potrebna dodatna istraga. Zato je prikladno da američko Ministarstvo pravde ili specijalni tužilac dobiju zadatak da provedu istragu o tome da li je prekršen zakon SAD.
Ovakva istraga treba da se fokusira na članove Bušove administracije i zvaničnike CIA najvišeg nivoa. Niko ne treba da bude izuzet od provjere. Ako se utvrdi da su prekršili zakon, treba da budu kažnjeni, kao i svaki drugi američki državljanin.
Ipak, koliko god da je ta istraga potrebna, malo je vjerovatno da će do nje doći jer bi bila politički eksplozivna. Još jednom, to bi bio trijumf političke svrsishodnosti nad zahtjevima za poštovanje zakona i morala – navodi Mejer.
Stiven Mejer je američki stručnjak za Balkan, bivši profesor Washingtonskog Univerziteta za nacionalnu odbranu i bivši visoki službenik agencije CIA za Balkan.
